De Matthäus Passion van Johann Sebastian Bach is een van de meest indrukwekkende en geliefde werken uit de klassieke muziek. Maar wat is het eigenlijk? Is het een opera, een religieus werk, of misschien iets daar tussenin? Hoewel de Matthäus Passion kenmerken deelt met opera, is het zeker geen opera in de traditionele zin.

De Matthäus Passion: Geen opera, maar een "Passion"

De Matthäus Passion werd op Goede Vrijdag 11 april 1727 voor het eerst uitgevoerd in de Thomaskirche in Leipzig. Het werk maakt deel uit van de liturgische traditie van de kerk en is specifiek geschreven als een muzikale vertelling van het lijdensverhaal van Jezus Christus. De term "Passion" verwijst naar het lijden en sterven van Jezus, zoals beschreven in het Evangelie van Matteüs.

Anders dan een opera, die voornamelijk bedoeld is voor het theater, werd de Matthäus Passion uitgevoerd tijdens een Vesperdienst op Goede Vrijdag. In die tijd was de Vesperdienst een van de hoogtepunten van het kerkelijk jaar. De poorten van Leipzig werden gesloten, markten waren verboden, en het hele stadsleven stond stil om ruimte te maken voor bezinning en gebed.

De opbouw: Geen theatrale handeling, maar een diep spiritueel verhaal

Hoewel de Matthäus Passion dramatische elementen bevat, zoals aria's en recitatieven, is er geen sprake van theatrale handeling of decor. Het stuk werd uitgevoerd als een integraal onderdeel van de Vesperdienst. De dienst begon om 13.15 uur met het luiden van de klokken en een openingslied. Na het eerste deel van de Matthäus Passion volgde een uur durende preek, waarna het tweede deel werd uitgevoerd. De muziek werd traditioneel afgesloten met het motet “Ecce quomodo moritur”, gevolgd door gebeden en het lied “Nun danket alle Gott”. In totaal duurde de dienst ongeveer vijf uur.

Vergelijking met opera

Hoewel de Matthäus Passion geen opera is, zijn er duidelijke overeenkomsten:

• Dramatische muziek: Net als in een opera gebruikt Bach de muziek om emoties en gebeurtenissen krachtig over te brengen.
• Karakterrollen: Verschillende stemmen vertegenwoordigen specifieke personages, zoals Jezus en de Evangelist.
• Verhalende structuur: Het lijdensverhaal wordt in detail verteld, ondersteund door aria's en koralen.

Toch mist de Matthäus Passion de theatrale aspecten die typisch zijn voor opera, zoals decor, kostuums en toneelspel. Het doel van de Matthäus Passion is spirituele verdieping en bezinning, niet theatrale vermaak.

Een uniek genre op zich

De Matthäus Passion staat dus tussen opera en religieuze muziek in. Bach noemde het werk “die musicirte Passion”, wat letterlijk betekent "de gemusiceerde Passie". Deze benaming onderstreept het unieke karakter van het werk: het is een combinatie van diepe emotionele impact, liturgische functie en muzikale genialiteit.

Conclusie

De Matthäus Passion is geen opera, maar een uniek meesterwerk dat elementen van opera combineert met religieuze traditie. Het is een spirituele reis die door Bachs muziek tot leven wordt gebracht. Ondanks dat het geen opera is, weet het met zijn dramatiek en intensiteit een vergelijkbare impact te hebben op luisteraars.